آب از سرچشمه گل‌آلود است! (2 از 5)
بخش اول: فلسفه تربيت در جمهوري اسلامي ايران
▪️بخش اول مبانی نظری را می‌توان به دو بخش کلی تقسیم کرد؛ مبانی فلسفی و گزاره‌های تربیتی مبتنی بر آن. در قسمت اول سعی شده است تا قضایای فلسفی و مدللی که مورد پذیرش نظام ارزشی مقبول جامعه است و می‌تواند مبنای استنباط گزاره‌های مربوط به تعریف تربیت، اهداف و اصول آن قرار گیرند، با نظم خاصی در پنج گروه هستی‌شناختی، انسان‌شناختی، معرفت‌شناختی، ارزش‌شناختی و دین‌شناختی به عنوان «مبانی اساسی تربیت» صورت‌بندی شود. در قسمت دوم نیز، با توجه به مبانی اساسی تربیت، به بیان چیستی، چرایی و چگونگی تربیت پرداخته شده است.
▪️چنانچه گذشت، هدف از بیان مبانی فلسفی، استخراج گزاره‌های مربوط به تربیت است. لیکن سه ابهامی که در ادامه مورد بحث قرار می‌گیرند، منجر به کاهش اعتبار خروجی‌های حاصل شده می‌شود.
1️⃣اولین ابهام مرتبط با ملاک گزینش گزاره‌های فلسفی در مبانی اساسی تربیت است. بدین معنا که مشخص نیست چگونه از میان انبوه گزاره‌های فلسفی، این مجموعه مورد توجه قرار گرفته است. چراکه اگر ملاک انتخاب آن‌ها استخراج گزاره‌های مربوط به تربیت است، پس چرا گزاره‌های فلسفی مهمی مانند اصالت فرد و جامعه که در تربیت اثرات تعیین‌کننده‌ای دارند در این میان یافت نمی‌شوند؟ از این‌رو به نظر می‌رسد ملاک انتخاب گزاره‌ها به درستی مشخص نشده یا در انتخاب گزاره‌ها به ملاک پایبند نبوده یا هر دو!
2️⃣ فارغ از ملاک گزینش، مکتب فکری پشتیبان برای استخراج و انتخاب گزاره‌های فلسفی نیز محل تأمل است. اکثر گزاره‌های مذکور از مبانی فلسفی صدرایی قابل احصاء است؛ لیکن به نظر می‌رسد این مسئله در مبانی نظری مورد سانسور قرار گرفته است. هر چند در مبانی نظری (صفحه 42) به استفاده از دیدگاه‌های مشهور در بین فیلسوفان مسلمان بویژه فیلسوفان صدرایی اشاره شده است، اما در پاورقی‌های این بخش با انبوهی از ارجاعات به سایر اندیشمندان روبه‌رو می‌شویم، به‌نحوی که به نظر می‌رسد به قصد در پرده‌کردن و عدم ارجاع مستقیم به ملاصدرا این اقدام صورت گرفته است. اگر ادعای مذکور صحیح نباشد، اشکال دیگری بوجود می‌آید؛ چگونه ممکن است بتوان قسمت‌های مختلفی را از نظام فکری اندیشمندان مسلمانی که بعضاً مبادی و چارچوب اندیشه یکسانی ندارند کنار یکدیگر گذاشت و نظام سازوار دیگری را بوجود آورد؟
3️⃣با فرض صورت‌بندی سازوار مبانی با ملاک صحیح، می‌توان وارد گام بعد، یعنی استخراج گزاره‌های تربیتی از مبانی فلسفی شد. بدین منظور می‌بایست از روش‌های دقیق منطقی و فلسفی بهره برد تا خروجی حاصل از اعتبار روش‌شناختی برخوردار باشد. از نقاط ابهام مبانی نظری، خصوصاً در بخش اول، چگونگی استخراج گزاره‌های تربیتی از مبانی فلسفی است. چرا که توضیح روش‌شناسانه معتبری در این سند یافت نشده و آثار استفاده از روش‌های منطقی و فلسفی معتبر نیز مشهود نیست. بدین معنا که مفاهیم تربیتی بسیاری مانند هدف تربیت از این مبانی استخراج شده‌اند؛ لیکن مشخص نیست از کدام مبنا و چگونه به این گزاره و تبیین آن رسیده‌اند.
▪️به‌طور کلی نقاط ضعف بسیاری در بخش اول مبانی نظری ، بخصوص در گزاره‌های تربیت مستخرج از مبانی، وجود دارد. متأسفانه مبنایی‌ترین بخش مبانی نظری که می‌بایست از اتقان و انسجام کافی برخوردار باشد، دچار کلی‌گویی و لکنت زبان در بیان ضروریات است. برای نمونه تبیین شفافی از حیات طیبه به‌عنوان هدف غایی تربیت بیان نشده است. همچنین چگونگی طیفی و تشکیکی بودن ، نحوه ارزیابی و دست‌یابی به آن نیز محل اشکال است. این ابهامات در اصول تربیتی به مثابه چگونگی عمل تربیت نیز یافت می‌شود که شرح آن از حوصله این یادداشت خارج است. حاصل آنکه، به‌نظر بخش اول جای پا ی محکمی برای امتداد در سایر بخش فراهم نمی‌کند و چون خشت اول را معمار کج نهد، تا ثریا می‌رود دیوار کج!
پ.ن:
از اعظم ابهامات بخش اول مبانی نظری، چگونگی استنباط تعریف تربیت از مبانی فلسفی است که به شرط توفیق در یادداشتی مجزا به شرح آن پرداخته خواهد شد.
✒️مجتبی عابدپور
پژوهشگر میز تربیت رسمی، اندیشکده فرهنگ و تربیت
سند تحول مبانی نظری خط‌مشی‌گذاری آموزش و پرورش تربیت رسمی مبانی اساسی تربیت
@farhang tarbiat
دیدگاهتان را بنویسید